CÁ THÒI LÒI

Theo Từ điển bách khoa toàn thư mở Wikipedia, cá thòi lòi (danh pháp khoa học: Periophthalmodon schlosseri), là một loài cá thuộc họ Cá bống trắng (Gobiidae), được tìm thấy tại khu vực cửa sông, hạ lưu sông và biển tại khu vực Australia, Bangladesh, Campuchia, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, Philippines, Seychelles, Thái Lan và Việt Nam. Nó hay được tìm thấy nhất tại khu vực dọc theo các bãi bùn lầy cửa sông, trong khoảng nước có độ sâu có thể tới 2m. Nó sống trong hang đào trong bùn và hiện ra từ các hang hốc này này khi triều xuống, nhất là trong những ngày nắng đẹp trời. Nó có thể di chuyển nhanh qua bề mặt bùn lầy và có thể hít thở cả trong lẫn ngoài bề mặt nước. Cá thòi lòi có thể dài tới 27cm.

 

Cá thòi lòi theo đánh giá của FishBase có giá trị thương mại nhỏ. Theo Tuổi Trẻ Online thì cá thòi lòi được đánh giá là một sản vật của những vùng ngập mặn, bởi tuy hình dáng thuộc hàng "xấu nhất nhì", nhưng lại được trời phú cho thịt ngọt thơm, mềm mại, ăn đứt các loại cá sông như lóc, rô, trê, kèo hay chép... Các món ăn của người dân Nam Bộ với cá thòi lòi có: cá thòi lòi kho tiêu, cá thòi lòi kho tương, cá thòi lòi nướng, gỏi cá thòi lòi với lá lìm kìm v.v

 

Nguồn minh họa: Internet.

Tác giả Nguyễn Dũng hồi năm 2009 đã viết trên báo ở Việt Nam một phóng sự đi săn cá thòi lòi. Xin mời mọi người cùng đọc.

 

Xuyên rừng săn cá leo cây

Ngày qua ngày, có những phận người lầm lũi bất chấp lệnh cấm, lén lút vào Khu dự trữ sinh quyển thế giới rừng ngập mặn Cần Giờ săn thòi lòi. Không chỉ vi phạm pháp lệnh bảo vệ môi trường, đội quân này còn đối mặt với muôn vàn nỗi khổ và hiểm nguy.

Cá thòi lòi leo cây. Nguồn minh họa: Internet.

Cực trăm bề…

 

Những ngày sống giữa rừng Vàm Sát (Cần Giờ, TPHCM) với cư dân bản địa, chúng tôi phát hiện ẩn sau dải rừng ngập mặn bao la kia là vô số phận người nghèo khó sống nhờ rừng, lệ thuộc vào rừng bằng những nghề cơ nhọc như mò ốc chày môi đỏ, đào sá sùng, câu cua... và săn cá thòi lòi.

 

Lúc này 7 giờ sáng, sau cữ cà phê, tôi hối ông Chín Quạnh, nhà ở ấp Lý Hòa Hiệp, xã Lý Nhơn chuẩn bị lưới bọng đặng đi săn “cá mắt lồi”. Thấy ông lững thững tiến vào khoảng rừng tối tăm chỉ với cái xô nhựa cùng vài chục chiếc que và những tấm lưới bé xíu cỡ chiếc khăn lau mặt, tôi thắc mắc hỏi “đi bắt cá mà chú đem mấy tấm lưới cỏn con vầy bộ định vớt cá lòng tong hả?” thì ông cười: “Chú đúng là dân thành phố quê một cục. Thằng thòi lòi câu không được, bủa lưới chỉ phí sức nhọc công. Muốn săn được nó chỉ có cách duy nhất là đặt bẫy”.

 

Tùy mùa mà thủy triều ở Vàm Sát rút cạn khi chiều, lúc sáng, hoặc đêm. Mực nước hạ thấp là lúc mà cánh “thợ săn” xăm xăm vào rừng kiếm miếng cơm.

 

Phát hiện hang của loài “cá ma” này, họ chỉ việc cắm cây trước miệng hang rồi căng lưới và cứ thế chờ đợi con nước lên lấp kín. Không thể trụ lâu phía dưới, con thòi lòi ngoi lên thở và tự đúc đầu vào bẫy.

Cá thòi lòi trên bãi bùn. Nguồn minh họa: Internet.

  

Theo TS Lê Đức Tuấn (giám  đốc Trung tâm Nghiên cứu rừng ngập mặn Cần Giờ), hang cá thòi lòi thường ẩn dưới những bụi đước, sâu từ 1 - 1,5m. Mỗi chú thòi lòi thường đào từ 3 - 4 hang, các hang có ngõ ngách ăn thông nhau phòng khi miệng hang này bị bít thì tháo thân sang hang khác.

 

Một phường săn tên Hải cho biết, săn thòi lòi cực ở chỗ mỗi khi tác nghiệp phải tìm cắm hơn hai trăm cái bẫy. Khi cắm xong cái cuối cùng thì đáo lại chỗ cắm đầu tiên thăm bẫy, cứ thế mà đi cho đến khi gặp cái cuối cùng. “Đi hàng chục cây số giữa rừng vậy nhưng không phải cái bẫy nào cũng dính thòi lòi. Tìm được một cái hang đâu phải muốn cắm bẫy là được đâu. Tiếp đến mình còn phải dò tìm các hang còn lại vốc tay dùng đất bịt kín tránh thòi lòi thoát ra. Bắt được con thòi lòi trần ai khoai củ lắm!”.

 

“Vào rừng bẫy thòi lòi cũng có nghĩa là chấp nhận “hiến máu nhân đạo” cho lũ muỗi đói. Chuyện bị muỗi chích sưng người, vết chích làm độc lở loét, vết này chưa kịp lành thì vết khác bưng mủ... là một phần tất yếu của nghề nghiệp” - một phường săn tên Minh lúc ngồi nghỉ chân trên bộ rễ đước u nần ở chốt Cá Đao, xã An Thời Đông bộc bạch.

 

Dứt lời, Minh xắn tay áo, vén ống quần chỉ cho chúng tôi thấy hàng trăm vết thâm, có vết kéo sẹo lồi trông ớn lạnh, rồi bảo: "Do bị muỗi cắn nát bét vầy nên 10 tay săn thòi lòi thì hết 9 đứa bị sốt rét, tui cũng không ngoại lệ".

 

Nguy vạn kiểu!

 

Chuyến đi bẫy thòi lòi hôm đó, do mấy miếng bom còn ghim trong đầu trở chứng làm ông Sáu đau nhức dữ dội nên tôi phải dìu ông về, thành ra dù mất công lặn lội gần 2 giờ đồng hồ giữa rừng nhưng chẳng tóm được con thòi lòi nào cả.

 

Trong cái rủi chúng tôi gặp may. Khi gần bước ra khỏi cửa rừng, ông Sáu tình cờ gặp mấy người quen vốn là dân moi cua, bẫy thòi lòi chuyên nghiệp nên nán lại trò chuyện.

 

Anh chàng thợ săn tên Lê Bạt 34 tuổi nhìn như 50 do hậu quả của những năm tháng ăn uống thất thường, làm việc nhọc sức, bị lũ muỗi đói “chăm sóc” tận tình... trò chuyện: “Có mùa con nước giựt lúc đêm khuya, muốn săn được thòi lòi không còn cách nào khác ngoài việc phải bặm mình tiến vào màn đêm thăm thẳm với vô số hiểm nguy chực chờ.

 

Lúc đó không phải đi bẫy mà là đi soi. Con cá thòi lòi cũng như con ếch, bị ánh đèn rọi thẳng vào mắt thì nó cứ như bị thôi miên đứng yên một chỗ. Lúc đó mình chỉ cần tiến lại gần tóm bỏ vào rọ”.

 

“Đi trong rừng chỉ có  một phép là lội bộ. Bình thường đi lại nhiều  đứa bị dầm đâm bưng mủ đã đành, nay phải chạy như điên giữa đêm tối nên chuyện bị đạp trúng miểng bom, miểng dầm cắt sâu vào thịt da... là rất bình thường. Dân soi thòi lòi đứa nào cũng ít nhiều nếm trải cái mùi vị kinh khủng này cả. Tui có lần bị mảnh dầm gây thối thịt khiến bàn chân sưng vù tưởng hoại tử. Trước đó mấy thằng bạn của tui vốn là dân ở vùng ngoài như Tiền Giang, Bến Tre cũng do bị dầm đâm thối thịt phải tháo khớp”...

 

Theo tài liệu nghiên cứu “Định loại các loài cá nước ngọt Nam Bộ”, thòi lòi thuộc họ cá thòi lòi, bộ cá vược. Đây là loài sống riêng lẻ trong các hang dọc theo sông rạch, chịu ảnh hưởng của thủy triều. Có tập tính đánh nhau, thòi lòi có thể sống trên cạn khá lâu và di chuyển trên mặt đất dễ dàng.  Đầu cá thòi lòi hình trụ, mõm thẳng đứng, có hai hàng răng trên hàm trên, hàng ngoài có dạng răng chó. Hàm dưới chỉ có 1 hàng răng. Lưỡi tròn cụt, gần như gắn sát miệng.

Đêm tối cũng là thời điểm mà lũ rắn rời hang săn mồi. Mà rắn ở Cần Giờ toàn những loài độc địa có cú táp chết người như hổ chúa, hổ mang, cạp nong, mái gầm, rắn đai lớn, rắn roi mõm nhọn... Vấn đề ở chỗ không chỉ là tầm ngắm của con người, thòi lòi cũng là món khoái khẩu của những loài mãng xà độc địa này.

 

Bạn đồng nghiệp của Bạt tên thường gọi Sáu Cần Đước (thứ 6, quê ở huyện Cần Đước, tỉnh Long An) trần tình: “Kiếm miếng cơm giữa rừng mình ên (một mình) đã khó huống chi tranh ăn cùng mấy ông mãng xà. Nhưng nếu mình sợ mấy ổng mà thu lu ở nhà thì biết lấy gì nuôi thân và cho vợ con, mẹ già bỏ bụng đây. Dành phải liều tới đâu hay tới đó!”.

 

Trong mấy anh đi bẫy thòi lòi ai cũng một lần bị rắn cắn. “Nhưng may mà tụi tui vào rừng toàn đi cặp đôi hoặc đi bộ ba nên khi có người bị rắn cắn là lập tức garô vết thương, nặn máu độc, đắp thuốc kịp thời. Nhờ vậy mà tai qua nạn khỏi. Tháng trước có thằng Minh người Bến Tre do không rủ được bạn đi cùng nên bạo gan vào rừng một mình. Nó đi lúc 10 giờ tối nhưng khi trời sáng rực, nắng lên cao vẫn chưa thấy về.

 

Linh tính chuyện chẳng lành, con vợ nó nhờ mấy anh em tui đi kiếm. Vào rừng, tụi tui phát hiện nó nằm ngất bên vũng máu bầm đen cùng đốt ngón tay đứt rời. Hỏi ra mới biết bị con rắn độc cắn, không có thời gian garô vết thương, sợ nọc độc chạy vào tim nên nó rút dao chặt bỏ lóng tay. Máu ra nhiều quá nên nó ngất xỉu” - Anh Sáu nhớ lại.

 

Trước khi tiến vào rừng kiếm miếng cơm, Lê Bạt đúc kết: “Nghề bẫy thòi lòi chỉ dành cho người mạt hạng không đất đai, không nhà cửa hoạc nếu có cũng chỉ là cái chòi nhỏ con con rách nát, trống trước hụt sau như tui. Nghề này đã cực lại nguy, do hổng biết làm nghề gì khác nên anh em tụi tui phải cố mà đeo, riết rồi thành nghiệp”.

 

Không biết khi thưởng thức hương vị mê hồn của những chú cá thòi lòi ma quái, liệu các vị khách sành ăn người thành phố có nghĩ đến những cảnh đời thòi lòi mạt hạng phải bán sức, bán mạng giữa rừng sâu?

 

Khu dự trữ sinh quyển thế giới rừng ngập mặn Cần Giờ được coi là “thủ phủ” của cá thòi lòi. Gọi là thòi lòi vì giống cá này có cặp mắt nhô hẳn lên đầu, lúc nào cũng thao láo. Cá thòi lòi có tiếng là loài cá lặn giỏi, nhảy nhanh mà… leo cây cũng khéo. Thòi lòi còn “nức tiếng” ranh ma, hiếu chiến và đa nghi, thế nên được đặt cho cái tên “loài cá ma quái”.   Là loài cá nhỏ con, có ngoại hình không bắt mắt, thậm chí quái dị, nhưng cá thòi lòi “nhỏ con mà ngon độ, ngon cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng”. Thịt thòi lòi dai, ngọt như thịt gà lại đẫm vị lạ chỉ có ở vùng nước lúc mặn lúc lợ. Vì vậy mấy năm qua thòi lòi trở thành món đặc sản mà du khách sành ăn ngắm tới. Cứ vào cuối tuần, khách thành phố lại đổ về đây thưởng thức những món ăn được chế biến từ cá thòi lòi.   Khu vực Nhà Bè cũng có nhiều hàng quán treo biển “chuyên đặc sản thòi lòi”. Thòi lòi hút hàng đến độ các tay “thầu thòi lòi” đi gom hàng không chỉ ở Cần Giờ mà cả các tỉnh miền Tây khác nhưng cũng không đủ phục vụ nhu cầu của thực khách.

 

Nguyễn Dũng

(Bee.net.vn)

Cá thòi lòi nướng muối ớt. Nguồn minh họa: Internet.

Năm 2011, tác giả Thanh Ly có một bài viết thú vị về chuyện ẩm thực với cá thòi lòi.

Về miền Tây ăn cá thòi lòi

Cá thòi lòi thuộc họ cá bống, có hình dạng rất xấu xí, sống trong những nơi hiểm hóc như rễ, lùm bụi hay đất bùn sâu của vùng nước ngập mặn miền Tây nước ta.

So với những loại cá sống trong nước thì loại cá này có điểm khác biệt là thường sống, chạy, nhảy kiếm mồi trên mặt nước, nhảy lên đất cạn thậm chí chúng được mệnh danh là loại cá có khả năng trèo lên cây.

Cá thòi lòi nướng. Nguồn minh họa: Internet.

Cá thòi lòi xuất hiện nhiều khi triều xuống, rượt bắt bằng tay thì không ăn thua, vì chúng phóng chạy xuống hang hoặc lặn dưới nước cực nhanh. Muốn bắt cá thòi lòi có thể dùng cần câu để câu vào lúc ban ngày hoặc dùng đèn để soi cá nếu là ban đêm. Do cá thòi lòi ăn tạp nên mồi câu cũng không kén lắm, có thể dùng con tép nhỏ phân ra làm nhiều miếng mồi hay dùng con trùn đất hoặc hạt cơm cũng được...

Thịt cá thòi lòi dai, thơm và ngọt có thể chế biến thành những món như nướng, kho tiêu, nấu canh chua ăn ngon không thua gì cá lóc, cá rô đồng.

Đơn giản và chế biến nhanh nhất là món cá thòi lòi xiên que tre nướng trên lửa than ủ đượm hồng. Vốn là loại hiếu động nên thịt cá thòi lòi ít mỡ, nên khi nướng thường phết thêm bên ngoài chút dầu để cho khỏi cháy. Chỉ một loáng là mùi thơm của cá lan tỏa trong không gian khiến ai cũng thấy thòm thèm. Món này ăn chấm với muối ớt chanh đúng là đúng điệu nhất.

Vì thuộc loại họ cá bống nên cá thòi lòi ngon nhất và được nhiều người thích vẫn là cá thòi lòi kho tiêu. Cá thòi lòi sau khi làm sạch, bỏ mắt, miệng, ruột và đánh sạch vẩy, rồi cho vào nồi đất ướp gia vị như nước màu, nước mắm, đường, bột ngọt, tiêu xay trộn đều vào thịt cá. Xong bắc nồi lên bếp để lửa riu riu. Đợi đến khi gần cạn nước, cá có mùi thơm, rồi nhấc xuống. So với cá bống cát, bống tượng kho tiêu cũng thơm ngon không thua kém. Món này ăn với cơm nóng hổi hay bỏ vào ăn với cháo trắng thì ngon không gì bằng!

Món canh chua cá thòi lòi cũng là món ngon không kém, đặc biệt trong những ngày hè nóng bức, món này dường như phổ biến hơn. Chọn những con cá thòi lòi tươi sống, làm sạch, để nguyên con. Khi nấu canh cho thêm rau thơm như quế, ngò xắt nhỏ và các loại rau quả như cà chua, đậu bắp, rau muống, sau đó mới từ từ cho cá vào. Muốn có vị chua thơm có thể dùng lá me, khế, trái giác… khi canh vừa sôi, cho thêm đường, bột ngọt, nước mắm, sả, ớt, tỏi vào nồi. Món canh chua này ăn với cơm hay chan bún ngon đáo để, cái vị ngọt, béo của cá thòi lòi quyện cùng với mùi thơm nồng của rau ăn chẳng thể nào ngán.

Khô cá thòi lòi Nguồn minh họa: Internet.

Nhìn hình dáng cá thòi lòi bên ngoài chẳng ai ưa được nhưng lại là món thơm ngon khi qua bàn tay chế biến của người dân xứ miệt vườn miền Tây. Đây là nguồn thực phẩm góp phần làm phong phú thêm bữa cơm hằng ngày của người dân nơi đây và là món ăn đặc sản cho những người phương xa khi đến với mảnh đất này.

Thanh Ly

(Báo Lao Động)

 

* Nguồn: Internet (Dân Trí Online 2009, Lao Động 2011xin cảm ơn tác giả).

* Người tìm chọn và chia sẻ: KIẾN TỪ ĐƯỜNG (22-2-2012)

Cá kèo và cá thòi lòi Do chúng có kích thước và hình dáng hao hao nhau, người ta dễ lầm cá kèo với cá thòi lòi. Thật sự là cả hai loài cá này đều thuộc họ cá bống trắng (Gobiidae). Nhưng cái khác ở con cá thòi lòi là nó có hai con mắt lồi ra như mắt ếch và nhô hẳn trên đầu (vì thế mới bị người Việt gọi là "thòi lòi"). Nó cũng có hai cái vây to và khỏe có thể dùng như hai cái chân để chạy, nhảy và... leo cây. (Nhiều người tưởng lầm rằng thòi lòi có 2 chân, thiệt ra là 2 cái vây). Cá kèo. Cá thòi lòi

 http://www.trunghockientuong.com/knowledge/2012/120222_kientuduong_cathoiloi.htm