+ Sưu khảo
Ngọn lửa Olympic đã được rước từ Olympia, Hy Lạp (Greece), tới
London ngày 27-7-2012 để khai mạc Olympic mùa Hè. Nơi đây các thành
tích mới sẽ được ghi nhận để vinh danh thể lực con người. Biến cố
Olympic bắt nguồn từ huyền sử Hy Lạp, nay đã được quốc tế hóa thành
thế vận hội. Để vinh danh Hy Lạp, trong lễ khai mạc và bế mạc
Olympic, phái đoàn lực sĩ Hy Lạp luôn luôn được vinh dự dẫn đầu phái
đoàn các nước. Văn hóa Hy Lạp, điển hình là hiện tượng Olympic, đã
có tầm ảnh hưởng bao trùm thế giới. Nhân dịp này chúng ta nên nhận
diện sơ qua về biểu tượng văn hóa Hy Lạp.
Nghi thức lấy lửa từ Olympia cho Olympics London 2012.
Hy Lạp cũng có một lịch sử dài hơn 4.000 năm như nước ta. Từ thời
lập quốc, Hy Lạp là quốc mẫu của Âu Châu về phương diện chủng tộc và
ngôn ngữ. Các nhánh ngôn ngữ Đức, Pháp, và Anh đều có gốc chung là
tiếng Hy Lạp. Ngay cả thuật ngữ myth (thần thoại) và mythology (thần
thoại học) của Tây phương cũng là chữ Hy Lạp. Đến thời kỳ đồ đồng,
văn minh Hy Lạp bao trùm khắp Âu Châu về triết học, toán học, kiến
trúc, mỹ thuật, văn chương, và chính trị.
Riêng về các biểu tượng văn hóa Hy Lạp, chúng đều bắt nguồn từ kho
tàng thần thoại của thời lập quốc. Có thể nói không nơi nào có một
phả hệ thần linh phong phú bằng thần thoại Hy Lạp. Nét đặc thù của
nó là mỗi thần đều tượng trưng cho một khái niệm suy tư triết học. Ở
đây, tôi xin lược qua vài biểu tượng văn hóa nổi bật mà chúng ta
thường thấy trong xã hội hôm nay, và xin xếp đặt theo thứ tự
aphabeta. Hầu như ai cũng thường thấy những biểu tượng này, nhưng có
lẽ ít ai để ý chúng là của văn hóa Hy lạp.
Alphabet: hầu hết các mẫu
tự của Hy Lạp đều được sử dụng làm ký hiệu toán học. Chẳng hạn alpha
( α ), omega
(Ω, ω), pi
(Π, π) tức
hằng số 3.1416…
Amazons: tên một bộ lạc
nữ. Theo truyền thuyết bộ lạc này ở vùng Tiểu Á (Asia Minor) và ở
phía Đông bờ Biển Đen (Black Sea). Họ là những nữ chiến sĩ mặc áo da
thú, cưỡi ngựa, bắn cung. Theo từ nguyên: a = không có, mazons = vú.
Những người đàn bà này cắt vú để dễ dàng bắn cung. Theo mùa, họ làm
tình với những người đàn ông bên ngoài bộ lạc. Khi sanh con, họ chỉ
giữ con gái, còn con trai bị họ giết bỏ. Amazon sau này được đặt
tên cho con sông ở vùng Nam Mỹ vì sông chảy qua những vùng sâu trong
rừng với những bộ lạc sơ khai đầy huyền bí. Amazon là biểu tượng của
tự do tình dục, đề cao thể lực phụ nữ (khoảng năm 750 BC, dân tộc Hy
Lạp rất chuộng thể thao), và khuynh hướng giải phóng phụ nữ.
Echo: ai cũng biết trong
tiếng Anh, echo nghĩa là tiếng vang. Thực ra Echo là tên của một nữ
thần Hy Lạp. Nàng có tật là nói quá nhiều. Chính tật nói nhiều này
đã khiến bà chúa thần Hera bực mình đưa ra lời nguyền khiến cho Echo
không thể tự nói, mà chỉ có thể lặp lại câu chót những gì người ta
nói. Từ đó Echo là tiếng vang vọng lại của âm thanh. Echo là bài
học khôn ngoan dành cho kẻ nói ba hoa nhiều lời.
Narcissus: nói đến Echo
thì không thể nào bỏ quên Narcissus. Trong Anh ngữ, narcissus nghĩa
là hoa thủy tiên, nhưng nguyên thủy nó là tên của một nam thần.
Narcissus là một thanh niên rất đẹp trai. Một hôm chàng đi vào rừng
là nơi trú ngụ của Echo. Echo gặp chàng là yêu ngay, nên cứ lẽo đẽo
theo sau. Narcissus cảm thấy có người đi theo bèn hỏi “Ai đó?” nàng
Echo trả lời “Ai đó?” Narcissus tưởng là bị chế nhạo nên không để ý
tới nữa. Tới một hồ nước, Narcissus thấy bóng mình quá đẹp nên say
mê chính cái bóng của mình. Chàng ngã xuống nước ôm chiếc bóng,
nhưng nó tan thành ngàn mảnh rồi chàng bị chết đuối. Sau khi chết,
chàng hóa thân thành bông hoa trắng mang tên chàng, tức hoa thủy
tiên. Narcissus tượng trưng cho thái độ ái ngã và hậu quả tai hại
cho kẻ chỉ biết đề cao chính mình.
Atlas: chúng ta thường
thấy ngoài bìa những tập bản đồ thế giới có hình một người lực lưỡng
vai vác quả địa cầu. Đó là hình thần Atlas, ông là con của thần linh
và mẹ là người trần. Vì ông chống lại sự cai trị hà khắc của chúa tể
các thần là Zeus, nên ông bị Zeus phạt phải vác Trái đất trên vai
cho đến muôn đời. Vùng đất đặt trên vai ông là phía Bắc Phi Châu.
Vùng biển đó được gọi là biển Atlantic (nghĩa là biển của thần
Atlas). Atlantic cũng là một lục địa của huyền thoại, nơi có nền văn
minh ngoại hạng đã bị mất. Vì Atlas nâng đỡ Trái đất đứng trong vũ
trụ nên ông là thần đỡ đầu cho các nhà thiên văn học tìm hiểu về vũ
trụ.
Apollo: chắc chúng ta còn
nhớ phi thuyền Apollo của Mỹ. Apollo là con của thần Zeus. Apollo có
dạng một thanh niên 17 tuổi, đẹp trai, lực lưỡng. Thần có khả năng
nhìn thấu tới nhiều viễn ảnh văn minh nhân loại, vì vậy thần có thể
hướng dẫn nhân loại đi vào con đường tiến hóa tốt đẹp. Cơ quan không
gian NASA của Mỹ đặt tên cho phi thuyền thám hiểm mặt trăng (1960)
của mình là Apollo với ý nghĩa này.
Olympic: tên gọi lễ hội
tranh tài thể thao được tổ chức 4 năm một lần tại đền Olympia, trên
đỉnh núi Olympus, để vinh danh tổ phụ các thần là Zeus. Olympus là
ngọn núi cao nhất ở Hy Lạp, theo huyền thoại đó là nơi ở của thần
Zues. Lễ hội gắn liền với tôn giáo dân gian thờ thần Zues. Theo
truyền thuyết cuộc thi đấu được Heracles (Hercule) sáng lập năm 776
TCN. Từ thuở khởi đầu, các cuộc thi đấu chỉ có quyền thuật (boxing),
đánh vật, và chạy đua. Olympic được quốc tế hóa vào năm 1800. Ngày
nay đại hội Olympic được mọi quốc gia trên Trái đất tham dự với
nhiều bộ môn khác nhau. Lễ hội không chỉ nhắm vào cuộc tranh tài thể
lực mà còn là nơi phô diễn những kiến trúc tân kỳ và màn trình diễn
văn nghệ biểu lộ niềm kiêu hãnh của nước chủ hội.
Heracle (người Việt
thường biết với tên Hercule): tượng trưng cho thể lực dũng mãnh,
gương can đảm, lòng đại lượng, và ý chí khắc phục trở ngại. Theo
thần thoại, thần tiên tri cho biết Olympic sẽ bị các phản thần khổng
lồ (Gigantos) xâm chiếm mà chỉ có một người
trần mới có thể cứu được. Chúa thần Zues bèn xuống trần, ông giả
dạng là chồng của người đẹp Alcmene để ân ái
cùng nàng. Alcmene sau đó đã sinh ra Heracle. Heracle đã lập được 12
kỳ công để cứu Olympic, cùng nghĩa là với cứu vớt thế gian và nhân
loại.
Nymphs: theo thần thoại,
Nymphs là những người con gái xinh đẹp sống trong rừng hoang. Vào
khoảng năm 300BC, họ trở thành đề tài cho các nghệ sĩ ca tụng những
mối tình lãng mạn. Trong lãnh vực y khoa tâm thần, Nymphs là danh
xưng để chỉ hiện tượng các cô gái trưởng thành trước tuổi, những cô
gái tảo hôn, và những cô gái có bệnh ham muốn tình dục quá sớm.
Siren: siren là các nàng
tiên có nửa thân trên là người, nửa thân dưới là cá. Người Việt gọi
siren là ngư nữ. Theo thần thoại, các nàng siren có giọng hát rất mê
hoặc. Người đi biển nếu nghe thấy tiếng hát của ngư nữ thì hoặc là
mất óc định hướng khiến tàu đi lạc hoặc nhảy xuống biển với mỹ nhân
rồi bị chết đuối. Chuyện siren rất phổ biến trong văn học dân gian,
vì vậy chuyện đã được thêm thắt chi tiết tùy theo địa phương. Không
những thế, cho đến thời nay vẫn còn nhiều người tin ngư nữ siren có
thật. Nổi bật nhất là vào năm 2010, dân chúng tỉnh Kiryat, Do Thái,
phao tin là họ thấy ngư nữ ngồi trên bờ biển. Sự việc ồn ào đến mức
ông thị trưởng Kiryat phải trấn an dư luận bằng cách treo giải
thưởng 1 triệu dollar cho ai đưa ra được bằng chứng về siren.
Helen thành Troy: nàng
Helen là vợ vua Menelaus xứ Spartan. Sắc đẹp của cô đã khiến hoàng
tử Paris thành Troy ở Hy Lạp say mê. Paris đã cướp cô rồi mang về
Troy. Vua Menelaus tức giận tấn công Troy để đòi lại vợ. Chuyện của
cô Helen tượng trưng cho những mối tình bi thảm trong nền văn chương
cổ điển, nổi bật là đại tác phẩm Iliad của thi sĩ Homer. Cuộc chiến
thành Troy (Trojan War) kéo dài trong 10 năm với hàng ngàn chiến
thuyền và hàng ngàn anh hùng tử chiến. Cuối cùng thành Troy bị phá
hủy và Paris bị giết. Sự dũng mãnh của những chiến sĩ trong trân
chiến cũng tạo nên hằng ngàn kỳ tích trong văn chương. Ở đây chúng
ta chỉ chú ý đến 3 điểm. Helen tượng trưng cho sắc đẹp làm đổ thành.
Helen là nguồn gốc tạo ra phiên bản mới là nàng Venus, tức nữ thần
ái tình, của La Mã. Gần đây trong giới tin học có con virus phá hoại
được đặt tên là Trojan cũng bởi chuyện tích này.
Orpheus: tượng trưng cho
mãnh lực của âm nhạc và nỗi đau thương của tình tuyệt vọng. Orpheus
là dân xứ Thrace, chàng có giọng hát và tiếng đàn lia (lyre) mê hồn.
Giọng hát không những quyến rũ con người mà còn làm mê mẩn cả chim
muông, cây cối, và đá. Vợ của Orpheus chết vì bị rắn cắn. Chàng hát
những bài quá sầu não đến độ rừng núi xúc động chỉ đường cho chàng
xuống âm phủ tìm vợ. Tại đây tiếng hát rên siết của chàng lại khiến
thần Hades (Diêm Vương) mủi lòng cho vợ chàng trở về dương thế. Diêm
vương ra điều kiện trên đường đi, chàng không được ngó ra sau nhìn
vợ cho tới khi tới mặt đất. Orpheus giữ lời hứa được ít lâu, rồi
chàng không nghe thấy tiếng chân vợ theo sau nên hồ nghi quay lại
nhìn. Thế là vợ chàng tan biến ra như làn khói vĩnh viễn cách biệt.
 Themis:
chúng ta thường thấy trước cửa tòa án có bức tượng hoặc tranh vẽ nữ
thần Themis, vị thần tượng trưng cho công lý. Theo truyền thuyết,
Themis thường chủ tọa để phán xét các thỏa hiệp của dân chúng. Biểu
tượng của thần Themis là mắt che kín để không thiên vị, một tay cầm
cái cân để giữ luật công chính, một tay cầm kiếm để giữ uy quyền.
Thần thoại Hy Lạp còn có rất nhiều thần với những ý nghĩa biểu tượng
rất phong phú. Những câu chuyện giữa các thần vẫn còn là đề tài ăn
khách cho giới điện ảnh Hollywood khai thác. Hiện tại Hy Lạp đang
lâm vào cảnh khủng hoảng kinh tế. Tình trạng suy thoái đến nỗi nếu
không có Liên minh châu Âu cứu giúp, chính phủ Hy Lạp có thể sụp đổ
vì phá sản. Dù thế nào, văn hóa Hy Lạp đã và vẫn còn đóng góp rất
nhiều cho nền văn hóa của nhân loại.
ĐỖ NGỌC TRANG
(Elk Grove, California 1-8-2012)
Ghi chú: các hình minh họa trong bài đều có nguồn từ Internet
nhưng không thể xác định nguồn gốc chính.
------
Tham khảo:
David Sacks. 1995. Ancient Greek World. Oxford University
Press, New York.
Sean Sheehan. 2002. Ancient Greece. Publisher the J. Paul
Getty Museum, Los Angeles, California.
Về tin nàng siren xuất hiện ở tỉnh Kiryat, xin coi thêm tại trang
Web:
|
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét